ahötsa_

2022an Nafarroako udal handienetako batzuek mozio bat onartu zuten osasun sistema publikoa (OSP) babesteko, eta sei puntu eskatu zizkioten Nafarroako Gobernuari. Idatzi honetan, Osasunari buruzko Foru Legearen (OFL) egungo proiektuan mozioa zenbateraino bete den baloratuko dugu.

Mozioaren seigarren puntuak OFL berri bat eskatzen zuen.

Zirriborroa aurkeztean, Gobernuak eskaera hori betetzen du. Hala ere, udalek hura egiten parte hartzea eskatzen zuten, eta ez dakigu orain arte kontsultatu diren.

Printzipio gidari gisa, Proiektuak honako hauek aipatzen ditu: kalitatezko zerbitzuak emateko beharra, ingurumen-, animalia- eta giza osasunaren arteko elkarreragina kontuan hartzea (One Health ikuspegia), osasunaren baldintzatzaile sozialei heltzea, sistemako profesionalen parte-hartzea onartzea, Osasun Departamentuak gidatu beharreko politika guztietan osasunaren ikuspegia ezartzea, etab. Nafarroan bizi direnei arreta emateko eskubide unibertsalari buruz, ez du argi eta garbi konpontzen pertsona guztien eskubidea.

Azter dezagun Mozioaren gainerako puntuak eta OFL proiektuan nola islatzen diren.

Lehenengo puntua: Oinarrizko Osasun Arreta eta Osasun Publikoa indartzea.

Lege-proiektuaren zioen azalpenak egoki kritikatzen du egungo eredu ospitalezentrikoa. Baina ez du lehen mailako arretarako behar diren baliabideak bermatzeko irizpiderik definitzen eta zehazten, nahikoak izan behar dutela esateaz gain. Osasun-laguntzaren presentzialtasuna bermatzeari dagokionez, proiektuak telemedikuntza baztertzen du zailtasun geografikoko testuinguruetarako eta balio erantsi txikiko arretetarako.

Osasun Publikoaren eta Oinarrizko Osasun Laguntza eta Arreta Komunitarioaren arteko harremana ez da garatzen. Osasun publikoak bizi-ohitura indibidual osasungarriak sustatzen ditu (nutrizioa, jarduera fisikoa, kontsumo ez-osasungarriak), baina ia ez du aipatzen bizitzarako eta lanerako ingurune kolektibo osasungarriak sortzea (etxebizitza, garraioa, elikadura osasungarria lortzea, enplegu egonkorra…). Erronka gutxi planteatzen ditu osasun publikoan, lan-osasunean izan ezik, hor indartu egiten baita Osasun Zerbitzu Publikoak duen zeregina biztanle langileen osasuna artatzeko eta prebentzio-zerbitzuak eta enpresa-mutualitateak kontrolatzeko, 2011ko Osasun Publikoaren Lege Orokorrean aurreikusitako indargarria.

Bigarren puntua: Osasun Sistema Publikoaren pribatizazioari ez

OFLren proiektuak pribatizazio-formulak ez mugatzeaz gain, zabaldu ere egiten ditu, OSPrekin hitzarmen bereziak dituzten osasun-zentro pribatuen figura aipatuz. Hitzartutako erakunde edo jarduerei ordaintzeko modalitateak zehatz-mehatz azaltzen ditu. Ez da baldintza gisa planteatzen zerbitzu publikoak eskaintzea lehenengo aukera izatea, zerbitzua bideratzearen gainetik.

Ez du aurreikusten beharrezko prestazio berririk sartzea edo pribatizatutako beste batzuk lehengoratzea, hala nola aho-hortzetako osasuna, osasun mentalaren zati handi bat, zainketa aringarriak, audifonoak eta lenteak ematea ekonomikoki kalteberenak diren taldeei, eta abar, eta ez du konpontzen hemodonazioari eta transplanteei buruzko klinika pribatu bateranzko joera historiko irregularra.

Ez du bermatzen sistema publikoak ikerketa zientifikoa garatzeko lehentasuna izatea, profesionalek salatutako errealitatea. Gainera, erakunde pribatuek ikerketa-proiektuetan parte hartzeko aukera ematen du.

Ez du konpromisorik hartzen OSP pribatizatzeko estrategia indartsuen aurrean blindatzeko, enpresaburuek eta Gizarte Segurantzak mutualitateen edo inbertsio-funtsen bidez bultzatutako pribatizazioa.

Hirugarren puntua: Lan duina eta egonkorra, OSPko plantillaren behin-behinekotasuna murriztuz.

Proiektuak bereizi egiten ditu OSP eta Nafarroako gainerako Administrazio Publikoa, eta SNS-O eta NOPLOI kudeaketa pribatuko enpresa-erakunde publiko bihurtzen ditu, abantailak eta eragozpenak planteatu gabe. Langileen funtzionario-izaera pixkanaka desagertzearen aldeko apustua egiten du, eta Arlo bakar bat ezartzen du egungo hiruren aldean, arlo horretan mugitzeko aukera emanez. Horrek guztiak enplegu-baldintzen prekarietatea areagotu lezake, eta enplegu publikorako sarbidea berme eskaseko egoera batera eraman lezake, zerbitzuak pribatizatzeko probabilitatea handitzea bera ahaztu gabe.

Laugarren puntua: Aurrerapausoak kalitatezko eredu soziosanitario publiko baterantz.

Osasun Departamentuaren eta Gizarte Eskubideen Departamentuaren arteko estrategia soziosanitario komuna gaitzea planteatzen du. Hitzarmen berezia duten zentro pribatuen figura zentro soziosanitarioetara zabaltzen du. Osasun-arreta eta arreta soziosanitarioa Barruti berrietan kokatzen da, hau da, oinarrizko osasun-eremu batzuen multzoan. Ez du planteatzen arreta soziosanitarioko sistema publiko bat bultzatzea.

Bosgarren puntua: Osasun mentaleko sistema publikoa eta nahikoa

Proiektuak osasun mentalaren arreta aipatzen du indartu beharreko eremu gisa. Ikuspegi integrala proposatzen du, suspertzea bultzatuz eta arreta emanez, eta gaixoen estigma saihestuz. Barne hartzen ditu osasun mentaleko arazoak dituzten pertsonen familia eta ingurukoen arreta. Osasun mentaleko baliabideak kasu larrienei (elikadurari buruzko nahasmenduak, arazo sozial eta/edo judizialak, patologia duala, suizidio kirurgikoaren arriskua) eta adikzioei ikuspegi komunitario batetik erantzutean oinarrituko dira. Komunitateak arlo horretan duen parte-hartzea aipatu du. Ez da zehazten beharrezkoa den sistemaren baliabideak publikoak izatea.

Balorazioa

Positiboa da aurreko Nafarroako Parlamentuaren agindua eta udalen eskaera betetzea, baina proiektuak pribatizazio-bideak sendotu eta zabaltzen ditu, osasun-sistema publikoaren diruaren benetako hustubideak baitira, osasun-negozio pribatuen mesedetan; proiektuak ez du kontrarik egiten. SNS-O eta NOPLOI kudeaketa pribatuko enpresa publiko bihurtzean, plantilla prekarizatzeko arrisku handiagoa dagoela aurreikusten da.

Alderdi aurreratuenak, hala nola osasunaren ikuspegia (One Health), osasun-arloko desberdintasunei heltzea edo aipatutako departamentuen arteko koordinazioa, ez dira irizpide operatiboetan zehazten. Ez dio heltzen Osasun Publikoaren eta Oinarrizko Osasun Laguntzaren arteko beharrezko lankidetzari. Osasuna sustatzeak bizi-ohiturak deiturikoak nabarmentzen ditu, baina ia ez du jorratzen bizitza- eta lan-ingurune osasungarriak bultzatzea.

Proiektuak ahaztu egiten du euskaldunen hizkuntza-eskubideak bermatzea osasunaren arretan. Itxaron-zerrendak ebazteko erronka ere ez du aipatzen, ezta arrazionalizatu beharreko farmazia- eta teknologia-gastu handia (gero eta handiagoa) ere.

Herritarrek eta profesionalek osasun-sisteman duten ezinbesteko parte-hartzeari dagokionez, porrot egin duen egungo ereduari eutsi zaio.

Proiektuak, neurri batean, osasun-sistema publikoaren iraganeko eta oraingo arazoetako batzuei erantzun nahi die, baina ez egungo sistema soziopolitikoaren egungo krisi poliedrikoak herritarren osasunari planteatzen dizkion arazoei.

Beraz, lege bihurtu aurretik hobetzeko tarte handia duen proiektua daukagu. Gizarte-erakundeek eta sindikatuek azaroaren 30a baino lehen beren ekarpen kritikoak egiteko unea da. Hala ere, osasun-sistema publikoa defendatzeko mobilizaziorik egin gabe, ez dira egungo gabezia ugariak konponduko, eta ez dira aplikatuko OFLren proiektu honek dituen alderdi positiboak.