ahötsa_

Animaliei emaniko tratuaren gaineko eztabaida ez da gaur egungo eztabaida. Izatez, PETA Elkartekoak etorri baino lehen, 70 eta 80ko hamarkadetan, Iruñerriko mugimendu ekologistak hasia zuen kontu zaharra dugu hau. Txarli izeneko tximino gizajo hura, eroturik zegoelarik, askatzen zuten; ehiztariek mendietan uzten zituzten kartutxoak Nafarroako Diputazioaren atarian botatzen zituzten eta Sanferminetan zezenketaren kontrako kartelak jartzen zituzten. Peñakideen artean ere, badira aunitz ez-taurinoak direla esaten dutenak. Zezen plazara dibertitzera bakarrik joaten direla, ez espreski zezenketa gustuko dutelako, justu kontrakoa esaten baitute.  Anima Naturalis, Zezengorri, Hemen ere bai/Aquí también, Socialistas Antitaurinos, PACMA, Asamblea Antiespecieista, Aranzadi… Enfin. Eztabaida dagoeneko eta aspaldidanik egon badago. Beste gauza bat da hedabideek ikusezin bihurtzea ala jakinaraztea, baina eguneroko agenda ez da beti kazetarien bitartez ezartzen. XX. mendean, berriz, ingurumen kontua dela eta, holako paradigma berri bat sortu zen, arrazoi ekologikoa deitua izan zena, natura humanizatuaren gaineko paradigma gailentzen duelarik; non, gaur egun ere, batzuek segitzen dutela edozein gauza egin dakiokeela inguruari, eta, gero eta beste aldetik, gero eta jende gehiago konturatzen ari den baso guztia ez dela sutondoko egurra. Animaliei buruzko eztabaida ez da piztu 2015. urtean, kontu zaharra baita: Katalunian, Europan, Afrikan, Asian… eta munduan.

Juan Karlos erregeak elefante gizajo hura hil zuenean sortua zen. Ebolaz kutsatuta zegoela argudiatuta, erizainari zakurra hil ziotenean sortua ere bazen, baita sagu-zaharraren inguruari gertatzen zaiona ere. Horrela sortu zen “mundu bat, osasun bat” delako kanpaina, animalien eta gizakien arteko harreman osasuntsuari dagokiona. Bilbon, Donostian, Portugaleten edo Gazteizen zezenketaren aurkako protestaldietan ika-mika sortua da aspaldidanik. Lekeitioko besteetan gomazko antzarekin gertatu zen bezala. Iruñeko Takonerako oreina hil zutenean, zaindariari oldartu ziola argudiatuta, eztabaida amorru bihurtua zen. Tradizioak ez du dena justifikatzen. Are gutxiago animaliak torturatzen direnean. Minak dituztela begi-bistakoa da; bakarrik zezenaren aurpegiari ikusi behar zaio eta ez toreatzailearen jantzi distiratsuari. Zeren, batzuek ez dugu egiten halako bereizte intelektuala; animaliok sufritzen dutela ikusirik, ez zaigu burura etortzen nolabaiteko abstrakzio emozional bat. Oinazea oinazea da izerdia izan ala txita izan. Zer gertatuko zen pottoka bati eginen baliote zezenari egiten diotena? Nondik dator holako heziketa bikoiztua?. Kontrajarria da, erabat, umeei eta adoleszenteei ikastetxeetan esatea ingurumena zaindu eta errespetatu behar dutela (animaliak barne) eta aldi berean sozializatzea entzierro txikietan ikas dezaten zer den sanferminitate tradizionala,betiere tauromakiari lotua. Entzierroa eta zezenketa sekuentzia berekoak dira, entzierroa zezenak zezen-plazarainoko traiektua baita, hau da, torturatzera doan bidea eta, berez, traiektu bortitza animaliarentzat, bere lasaitasunetik kanpokoa. Jakina, argudioa da zezena berez suharra dela, basatiagoa edo. Ez dute hazten suharra izan dadin? Ez da hori adjektibo humano bat eta ez berezkotasun ezaugarri bat?. Animalia guztiak dira basatiak, etxekotuak izan arren. Txita ere zotz batekin akuilatzen baduzu, txitak bere burua defenditu eginen du. Txita suharra da, beraz, borrokarako edo lidiarako prest dagoen animalia. Entzierroa-zezenketan paradigma zaharra islatzen da eta erakusten da, edozein  gauza egin daitekeela animaliekin zein naturarekin, gizakia jaun eta jabe delarik.

Sanferminak zezenketa-entzierroak baino zerbait gehiago den jaia da, makdonalizatua badago ere eta iruditeria turistikoan horrela saldu nahi badiote ere turista estandarrari. Turista guztiak ez dira taurinoak, kontzientzia ekologista eta animalien aldekoa kontu globalizatua baita gure munduan. Are gehiago, gaitzetsi egiten dira “gure” tradizioa leku anitzetan, hain justu, basakeria hutsa dela iruditurik. Turismoarekiko menpekotasuna sortzen da ekonomian eta diskurtsoan, elkarreraginean. Etnizitate-marka salgai jarritako publizitateak erakartzen duen turista taurino bihurtzen du, standar. Sanferminak ez daude soilik murrizturik erlijioari eta tauromakiari, tokiko kulturak aunitz anitzagoak baitira, ez dago bertakoa izateko forma bakar bat. Sormena ere badakarte: hor dago lagin bat, Villavesako entzierroa, Riau-Riau bezala, bat-batekotasunetik sortuak baitziren. Bat-batekotasuna da instituzionalizatu eta komodifikatu egin dena.

1855ean ingelesak eta kolonoak zegoeneko bazuten Aby Ayala ia erabat hartua, Kuna herriak Amerikari esaten dioten moduan,: “helduaroan bete-betean den lurra, odol bizikoa”. Hango jendeak pairatu behar izan zuen historian izan den suntsiketarik handienetako bat eta hona hemen Seattle Buruzagi Handiak Estatu Batuetako presidente kolonoari bidalitako mezuaren zati bat: “Nork eros edo sal dezake Zerua, edo Lurraren beroa?, Lurraren zati gara, bera gure zati da, orobat. Lore lurrintsuak, oreina, zaldia, arrano ederra senide ditugu. Haitz handiak, belardi gozoak, moxalaren eta gizonaren gorputz suhartsuak familia berekoak dira denak”. Aitzinako euskaldunok ez al zuten holako pentsamoldea eta sentiera izanen, kristauak, kolonoak eta lurraren jabe diren kapitalistak etorri baino lehen?