ahötsa_

Espero gabe hil zen lagundu nahi nuen bizitza, inork aurretik erakutsi ez zidan malkoz beteriko bide batean utzita. Ospitalean “ez dago taupadarik” esaldi hura esan zutenetik, negar egin nizun, besarkatu zintudan, utzi egin nizun eta berriro bizitzen ikasi behar izan nuen. Ordutik, nire haur txikia, bihotzez amatzen zaitut.

Errealitate honek, dauzkagun datu estatistiko ofizial urrietan oinarrituta, haurdun dauden emakumeen laurden bati eragiten diola kalkulatzen da. Datuak aurkitzea zaila da, oro har agenda politikoetan ez delako lehentasun gisa ageri; horren adibide da ospitaleetan ama hauei, familia hauei, arreta emateko protokoloen falta. Nafarroan, Estatistikako Institutu Nazionalaren (INE) 2023ko datuen arabera, perinatal-hilkortasun tasa 1.000 jaiotzatik 3 eta 4 kasuren artean dabil (haurdunaldiaren 22.astetik aurrera), eta antzekoa da estatu-batezbestekoarekin.

Zifrak baloratu beharrekoak dira, izan ere, eragin emozional eta sozial handia dute, sarritan ikusezina.
Zenbait testigantzak lagun diezagukete ama batzuen bizipenekin enpatizatzen:

Ilusio guztiarekin ekin genion guraso izateko bideari. Ez da erraza izan: bi urte, bost galera, eta gure haurra, Martín, 20. astean agurtu behar izatea, oso mingarria izan da. Hala ere, borrokan jarraitzen dugu; ez dugu itxaropena galtzen. Haiek gure historiaren eta gure bihotzaren parte dira, eta beti izango dira.
Ematen duenez, Luc seme bakarra da, baina egiaz, hiru anai-arrebetatik erdikoa da. Ezin du jokatu, besarkatu eta gozatu bere ahizpekin, mundu honetatik behar baino lehenago joan zirelako. Bietan ere, galeraren arrazoia mintzurren haustura goiztiarra izan zen.

Sylviak konfiantzaz egin zion aurre bikien haurdunaldiari, arriskua egon arren. 35. astean erditzeari ekin zion: egun berean jakin zuen bere alaba Sia-ren bihotzak taupadatzeari utzi ziola. Minaren eta esker onaren artean, isilarazitako dolu perinatala bizi du, kontzientzia sozialarekin ikusgarri egin nahi duena.
Zazpi hilabete eta erdira “biziarekin bateragarria ez den” gaixotasuna atzeman zioten. Mundua gainera etorri zitzaigun. Haurdunaldia eten genuen eta urtarrilaren 16 honetan, Lara bizirik gabe jaio zen. Ordubetez agurtu genuen eta, makabroa iruditu bazitzaigun ere, orain bere argazkia altxor gisa gordetzen dugu.

Dolu perinatala askotan “onartu gabeko dolua” dela jotzen da; hau da, gizarteak ez duela galera mota hori beste heriotzen antzeko errituekin eta babesekin balioztatzen.

Askotan, amek eta aitek honelako esaldiak entzuten dituzte: “beste haur bat edukiko duzu”
edo “hobeto orain pasatu izana”; eta horrek, kontsolatu beharrean, benetako eta sakoneko mina baliogabetzen du. Honek isolamendu emozionalera, ulertezintasun eta erru sentimenduetara, eta tristura askatasunez adierazteko espazioak aurkitzeko zailtasunera eraman dezake.

Ugaztunen munduan badira, ordea, agur horrek bere tokia duen kasu ugari; konponketa-erritu baten gisako ekintza. Ezaguna da 17 egunez bere kumea 1.600 kmz ozeanoan zehar eraman zuen orka baten kasua; edo Valentziko zooan Natalia izeneko tximuaren kasua, 7 hilabetez bere haurtxoaren gorputzari besarkatuta egon zena, bere doluari espazioa emanez.

Agur honetan garrantzitsua da, halaber, familia eta ingurukoen laguntasuna, haurdun dagoen amak ez senti dadin bakarrik eta sakonki uler gabe. Laguntza emateko modu batzuk:
• Epaitu gabe entzutea eta aholku azkarrik ez ematea. Pertsonak nahi badu, bere haurrari buruz hitz egiten uztea.

• Haurrari izena ematea. Bere existentzia balioztatzeak bizitza garrantzitsua izan zela aitortzen laguntzen du.

• Dolurako denborak errespetatzea. Ez dago mugarik ezta “modu zuzena” ere galera hau gainditzeko.

• Laguntasun-keinu errazak. Mezu bat, bisita bat edo bertan egotea bera ere alde handia egin dezake.

• Galera txikiagotzea saihestea. Animoa emateko asmoz esaten diren iruzkin batzuek ulergabetasun-sentsazioa areagotu dezakete.

Azken urteotan, egoera hau bizi duten familiei laguntzeko eta babesa emateko ekimenak sortu dira. Nafarroan, baliabide aktibo hauek daude:
• Esku Hutsik: Nafarroako dolu perinatalean eta neonatalan espezializatutako elkartea; laguntza-taldeak eta jarduerak eskaintzen dizkie familiei.

• Goizargi: Nafarroako dolu-elkartea, perinatala barne, galera mota desberdinak laguntzen dituena.

• Amatxo taldea: modu desberdinetan haien haurra galdu duten amen taldea; hilean behin biltzen dira Iruñeko Zabalguneako Civivoxean, esperientziak partekatzeko, elkarri entzuteko eta dolu-bidean elkarri laguntzeko.

• Beste erakunde batzuen baliabideak: Umamanita, A Contracor edo FEDUP (Haurdunaldi-, Perinatal- eta Neonatal-Doluen Espainiako Federazioa).

Nafarroako ospitaleen eginkizuna funtsezkoa da doluaren lehen zatian: taupada edo bizi-biderik ez dagoela jakinaraztea; haur hila mundura ekartzeko prestakuntza; agurra; oroitzapenen kutxa bat sortzea (haurraren argazkiak ateratzea, hatz-aztarnak hartzea, ile-mutur txiki bat gordetzea); eta prozesu honetarako dauden baliabideen inguruko informazioa eta harremanak erraztea, ondorengo jarraipenarekin batera; erditu osteko emakumeei egiten zaienaren parekoa (kasu honetan are beharrezkoagoa). Pauso multzo hauek funtsezkoak dira hainbeste desiratutako bizitza baten dolua bideratzeko.

Haur izar hauek (horrela deitzen zaie) uzten duten aztarna maitasun eternala eta ikusezina da. Heriotza perinatala min sakona da, Nafarroako familia askok isilpean bizi dutena.

Absentzia hori errealitate berrian txertatzea prozesu pertsonala da, bizitza betiko eraldatzen duena. Galera mota hau ikusgarri egitea, haren zilegitasuna aitortzea eta laguntasunerako espazioak eskaintzea funtsezko pausoak dira familiek bakarrik senti ez daitezen eta bizitzen jarraitu ahal izan dezaten.